biodiversiteit 2010: deel 1

2010 is uitgeroepen tot het jaar van de biodiversiteit,of van het leven op aarde.Het is ook de deadline die de internationale gemeenschap zichzelf had gesteld om de achteruitgang van de biodiversiteit te stuiten-een mijlpaal die bekendstaat onder de noemer "Countdown 2010". Recente wetenschappelijke analyses zijn echter weinig hoopvol.De erosie van de wilde fauna en flora zet zich onverminderd door,binnen,maar vooral ook buiten natuurreservaten.

Soorten lijken de vanzelfsprekende eenheden waarin de levende materie zich toont.Toch is over het concept "soort" al heel wat wetenschappelijke inkt gevloeid. Soorten blijken immers veranderlijk doorheen de tijd,want ze zijn onderhevig aan evolutie.Bovendien blijken de grenzen tussen soorten niet altijd waterdicht.Kruising tussen twee soorten kan soms zelf leiden tot een nieuwe soort,zoals recent werd aangetoond voor de kleurrijke,tropische Heliconiusvlinders.In het vier miljard jaar lange bestaan van het leven op aarde zien we een komen en gaan van soorten.Dat leren we aan de hand van onderzoek naar fossielen.Op de geologische tijdschaal neemt de biodiversiteit netto toe,maar er zijn enekele biodiversiteitcrissisen geweest.Het aantal soorten viel al een keer of vijf sterk terug-onder meer toen de dinosaurussen uitstierven-,maar groeide na enkele miljoenen jaren weer aan.Als een soort uitsterft,betekent dat een evolutionair eindpunt.De spreekwoordelijke levensboom heeft dan ook vele gesnoeide takken.Soorten kunnen bovendien ook overgaan in meerdere soorten.Uit het fossielmateriaal berekenden wetenschappers de gemiddelde snelheid waarmee de soorten " normaal" uitsterven.Dat geeft geen precies getal,maar een grootteorde.De berekeningen laten er geen twijfel over bestaan.Het huidige ritme waarmee soorten verdwijnen is honderd tot meer dan duizend keer hoger dan "normaal".Voor biodiversiteit bestaat er nog geen internationaal panel dat alle effecten op wereldschaal kritisch analyseert zoals het IPCC dat voor het klimaat doet.Maar er zijn wel internationale organisatieszoals de IUCN (International Union for Conservation of Nature), die de mate van bedreiging van soorten proberen vast te stellen.De oorzaken van de huidige biodiversiteitscrisis hebben alleszins een menselijke signatuur.Het succes van onze eigen soort heeft een hoog prijskaartje voor vele andere levensvormen.Maar in tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt,is de oorsprong van die impact niet recent.Paleontologen zijn het erover eens dat de mens al vele duizenden jaren soorten heeft helpen verdwijnen door overbejaging.Vooral grote zoogdieren en vogels hebben daaronder te lijden gehad,zoals de holenbeer en het reuzenhert.Overexploitatie blijft tot vandaag een heikel punt.De populaties van vissoorten zoals de Atlantische kabeljauw en de blauwvintonijn zijn nu nog maar fracties van de populaties enkele decennia geleden.Jacht en visvangst zijn zeker de oudste invloeden van de mens op soorten,maar niet de enige.Het is vooral de indirecte invloed op soorten die almaar toeneemt.De menselijke bedrijvigheid doet natuurlijke leefgebieden krimpen en zorgt voor verontreiniging.Onbedoeld neveneffect is dat de biodiversiteit sterk achteruit boert.De jongste jaren komen er nieuwe invloeden bij,met name klimaatverandering en uitheemse soorten.Sommige soorten raken door menselijke activiteiten ver buiten hun natuurlijke areaal en kunnen daar een ravage aanrichten onder inheemse soorten.Het is vooral de combinatie van de verschillende factoren die vele soorten in toenemende mate de das omdoet.Als populaties door habitatverlies en -versnippering al erg klein zijn geworden,kunnen extreme weersomstandigheden de doodsteek geven.Toch zijn er ook soorten die primla gedijen in menselijke milieus.De merel evolueerde van een schuwe bosvogel tot een vlotte stadsbewoner.Biologen proberen uit te zozeken waarom sommige soorten zich makkelijkn aanpassen aan een wereld op mensenmaat,terwijl vele andere dat niet of niet genoeg doen om succesvol te overleven.