Charles Darwin: gebukt onder twijfel

De jonge Darwin leek het zwarte schaap van de familie te zijn, en zijn vader snauwde hem ooit toe: ' je bent alleen maar geintresserd in jagen, honden en ratten vangen, je zult jezelf en heel je familie te schande maken'. Het zwarte schaap werd echter de meest beroemde Darwin ooit. Hij had anders voorbeelden gnoeg, Charles werd op 12 februari 1809 geboren als vijfde van zes telgen in Shrewbury, West England. Zijn vader, Robert Waring Darwin, een geliefd arts die respect en vertrouwen afdwong, had zijn vermogen verstandig geinvesteerd. Hij was een welgestelde brombeer die zijn mening niet onder stoelen of banken stak, maar Charles dacht later aan hem terug als een van de vriendelijkste mensen die hij had gekend. Met zijn 1,90 meter was hij een reus van een man, en toen de weegschaal meer dan 150 kilo aanwees, hiel hij op met zich te wegen. Hij stond erop dat de koetsier de vloeren uitprobeerde in de huizen waar hij tijdens zijn reizen overnachtte. Robert's vader, Charles grootvader, was ook een geliefd arts, maar bovendien een bekende wetenschapper, uitvinder, dichter en filosoof. Hij bedacht een evolutietheorie die deed denken aan de ideeen van Lamarck, en was spil van het Maangenootschap ( Lunar Society), dat ook andere beroemdheden telde, zoals James Watt, uitvinder van de stoommachine, en Joseph Priestley, een beroemde scheikundige. Van zijn moeder Susannah herinnerde Charles zich alleen het doodsbed en een zware fluwelen jurk. Zij was zwak vann gestel en stierf toen hij acht was.

Met negen jaar kwam Charles op een kostschool op nog geen twee kilometer van waar hij woonde, en soms ging hij voor bedtijd nog even langs huis. De zeven jaar die hij op die school doorbracht, moest hij vooral dingen uit zijn hoofd leren, waar hij een hartsgrondige hekel aan had. Hij kreeg de Griekse verzen, die een gentleman destijds moest kennen, er gewoon niet voor langere tijd in. Toch hield hij als jongeling van poezie en drama, zoals Shakespeares toneelstukken. Veel later verdween zijn gevoel voor de nuances van de dichtkunst, zelfs van Shakespeare, die hem de keel gingen uithangen. In plaats daarvan geraakte hij verslingerd aan schelmenromans, het liefst met mooie heldinnen. En geen verkeerde afloop: ' daar zou een wettelijk verbod op moeten komen'. In de zomer van 1825 hielp hij zijn vader in diens praktijk, en in oktober begon hij in Edinburgh , op zijn 16 de, aan een studie medicijnen. De universiteit van Edinburgh was een van de beste in Europa, maar het onderwijs was ' onuitstaanbaar en saai', en na het zien van twee bloedige operaties zonder verdoving wist Darwin dat de artsenij niets voor hem was. Hij raakte geboeid door natuuronderzoek. Een zwarte, vrijgekochte slaaf uit Guyana leerde hem vogels opzetten, hij las zijn grootvaders theorie over de ontwikkeling van de soorten en woonde lezeingen bij van anatoom en atheist Robert Edmund Grant. Zo maakte hij kennis met Lamarcks evolutieleer.

Darwin kwam thuis zonder bul, de artsenij zat er niet meer in maar er waren andere mogelijkheden. Hij zou priester kunnen worden, een beroep met een vast inkomen dat niet veel tijd zou kosten. Robert Darwin beschouwde het als een buitenkans; zo zou zijn zoon een fatsoenlijke opleiding krijgen en daarnaast zijn onderzoek kunnen blijven doen. Darwin werd niets gevraagd, en stilletjes vroeg hij zich af of zijn christelijke geloof sterk genoeg was voor het priesterlijke ambt. Het was dan ook geen voorbeeldstudent die zich begin 1828 in Cambridge vestigde. Maar de drie jaar die hij in de universiteitsstad doorbracht, zouden veel meer betekenen voor zijn toekomst dan iemand had kunnen vermoeden. Er bleef genoeg tijd over om te kunnen jagen, honden te trainen en kevers te verzamelen. Hij werd een prima schutter en in zijn studeerkamer oefende hij vaak door kaarsen uit te schieten met losse flodders. Hij werd lid van een vereniging die de tijd doorbracht met drinken, zingen en gokken. Later gaf hij toe dat hij zich zou moeten schamen, maar hij kon alleen maar ' met grote vreugde aan die tijd terugdenken'.