charles Darwin: gebukt onder twijfel 3

S' avonds in Down House speelde Emma piano of ze las voor, en Darwin zelf hield zorgvuldig bij wie de twee partijtjes backgammon won die ze elke avond speelden. De twee waren aan elkaar verknocht, en het deed Darwin dan ook pijn dat Emma zoveel zorgen had over zijn wankele geloof. Zij moeten dingen hebben opgepikt die niet strookte met haar vroomheid, want ze las vaak zijn manuscripten door en luisterde naar zijn wetenschappelijke uiteenzettingen. In zijn autobiografie, die Darwin op 67-jarige leeftijd schreef, deed hij verslag van zijn lange weg: van jonge gelovige via twijfelaar tot agnost, die geen religie meer erkende als de absolute waarheid en die niet dacht dat er een God was, maar wel besefte dat hij die niet wetenschappelijk kon onderbouwen. De autobiografie was bedoeld voor zijn naaste familie, maar is vijf jaar na zijn dood gepubliceerd; zonder zijn ideeen over religie, die Emma had geschrapt. Emma zou ook de rol van verpleegster op zich nemen. Sinds zijn toekomst was Darwin aan het kwakkelen, en soms kon hij lange tijd niet werken- de ziekte ' maakte het leven tot een last en legt het werk stil'. Buikpijn en misselijkheid waren aan de orde van de dag, en in het slechtste geval kon hij op alleen op de bank liggen en voor zich uit kijken. Op een goede dag kon hij zich er wel toe zetten om s' morgens en s' middags een paar uurtjes te werken. De nuchtere Darwin, die een hartsgrondige hekel had aan kwakzalvers, zocht zijn heil bij kuuroorden, waar hij de vreselijkste waterkuren met koude kompressen, warmtebehandelingen met spirituslampen en strenge dieten te verduren kreeg. Tijdens een van zijn verblijven leerde hij biljarten van een groep Amerikaanse patienten. Hij liet thuis in Downe een biljarttafel neerzetten en werd al snel een niet onverdienstelijke speler. Tijdens kuren maakte hij ook wandelingen, en bij zijn thuis liet hij een pad aanleggen, The Sandwalk, waar hij vaak liep en over zijn wetenschappelijke vraagstukken nadacht. Hoe moeilijker ze waren, des te meer rondjes hij liep. Bij het kruispunt stapelde hij wat stenen op, en elke keer als hij langskwam sloeg hij de bovenste steen er met zijn stok af. Zo merkte hij dat ingewikkeld kwestie vaak ' driestenenproblemen' waren.

Een diagnose werd nooit gesteld. De symptomen varieerden van duizeligheid, ademnood en hartkloppingen tot angstaanvallen, uitslag en een opgeblazen gevoel. Op een klein toiletje in een hoek van zijn werkkamer in Down House kon hij zich tijdens een aanval terugtrekken. Geschiedkundigen en artsen hebben later wel geprobeerd de ziekte te benoemen. Ze dachten aan de ziekte van Chagas, veroorzaakt door een eencellige parasiet die onder meer door teken wordt overgebracht en veel voorkomt in onhergbergzame delen van Zuid- Amerika. Maar het kan ook psychomatisch zijn geweest; de kwaal was het ergst bij spanningen en tegenslag.

Darwin gebruikte zijn aanvallen als excuus om zich te onttrekken aan reizen en drukke bijeenkomsten; ironisch genoeg brachten de kwalen die hem het werken beletten, ook de afzondering en rust die hij nodig had. Door een slechte gezondheid, schreef hij, ' ontsnap ik aan verstrooiing en vertier', en zo had hij tijd om zijn levenswerk te voltooien. Hij had dan ook genoeg te doen. Zijn huis was één groot laboratorium, waar hij proeven deed met de bestuiving en beweging van planten, en zijn zoon Francis speelde fagot voor regenwormen om te zien of ze konden horen. Er stonden potten met plantenzaadjes op zout water om hun overlevingskansen te testen.